Ząbkowanie to ważny etap w życiu niemowlaka. Dla rodziców bywa jednak czasem pełnym stresu, nieprzespanych nocy. Choć pierwszy ząb zwykle pojawia się około 6. miesiąca życia, u niektórych dzieci może to nastąpić znacznie wcześniej – nawet w 3. miesiącu. Są też maluchy, u których pierwszy ząbek pokazuje się dopiero po roczku. I to wszystko nadal mieści się w granicach normy. Warto dodać, że ząbkowaniu może towarzyszyć cała gama objawów – od ślinienia się po gorączkę. W tym artykule wyjaśniamy: kiedy zaczyna się ząbkowanie, jakie są objawy oraz co najlepiej pomoże dziecku w tym trudnym czasie.

Spis treści:

• Kiedy zaczyna się ząbkowanie?
• Etapy ząbkowania – co dzieje się „pod powierzchnią”?
• Kalendarz ząbkowania: kiedy pojawiają się kolejne zęby mleczne?
• Co jeśli zęby pojawiają się nie w tej kolejności?
• Objawy ząbkowania: co jest normą, a co powinno niepokoić?
• Charakterystyczne objawy ząbkowania
• Ząbkowanie a objawy ogólnoustrojowe – co warto wiedzieć?
• Jak wyglądają dziąsła przy ząbkowaniu?
• Które zęby bolą najbardziej podczas ząbkowania?
• Ile trwa bolesne ząbkowanie?
• Gorączka, biegunka, wymioty – czy to nadal ząbkowanie?
• Kiedy iść do lekarza?
• Sprawdzone sposoby na bolesne ząbkowanie

Choć książkowo pierwszy ząb mleczny – zazwyczaj dolna jedynka – pojawia się w okolicach 6. miesiąca życia, zdarza się, że niemowlę zaskakuje rodziców wcześniej. Niektóre dzieci ząbkują już w 3. lub 4. miesiącu (tzw. ząbkowanie wczesne), inne dopiero po 9. miesiącu (tzw. ząbkowanie opóźnione), a u niektórych maluchów pierwszy ząbek pojawia się już przy urodzeniu – to tzw. zęby wrodzone.

Jeśli u dziecka nie pojawi się żaden ząbek do 12. miesiąca, warto skonsultować się z pediatrą lub stomatologiem dziecięcym.

Ząbkowanie to długi proces, który zaczyna się na długo przed tym, jak zauważysz biały ząbek w buzi dziecka. Całość można podzielić na trzy etapy:

1. Faza przederupcyjna – ząbek rośnie i przesuwa się w kości szczęki. Dziecko nic jeszcze nie odczuwa.
2. Faza erupcyjna – ząb przeciska się przez dziąsło. To moment, kiedy zaczyna się ból, obrzęk i ślinienie.
3. Faza poerupcyjna – ząbek rośnie już poza dziąsłem i ustawia się w linii zgryzu.

Cały ten proces może zająć nawet 20 miesięcy – od powolnego ruchu zęba w kości, aż po jego pełne wyrznięcie się.

Ząbkowanie zwykle przebiega według pewnej kolejności. Oto uproszczony kalendarz:

• Wiek 4-7 miesięcy życia – dwie dolne jedynki (dolne siekacze środkowe)
• Wiek 8-12 miesięcy życia – dwie górne jedynki (górne siekacze środkowe)
• Wiek 9-16 miesięcy życia – górne i dolne dwójki (górne i dolne siekacze boczne)
• Wiek 13-19 miesięcy życia – dolne i górne czwórki (pierwsze zęby trzonowe dolne i górne)
• Wiek 16-23 miesięcy życia – dolne i górne trójki (dolne i górne kły)
• Wiek 23-31 miesięcy życia – dolne i górne piątki (drugie zęby trzonowe dolne i górne)

Traktuj kalendarz ząbkowania jako orientacyjną wskazówkę – zarówno tempo, jak i kolejność pojawiania się zębów mlecznych są bardzo indywidualne. Zarówno wcześniejsze, jak i późniejsze wyrzynanie się ząbków mieści się w granicach normy rozwojowej. Do ok. 2,5 roku życia większość dzieci ma pełny zestaw 20 zębów mlecznych.

Czasem ząbki rosną w innej kolejności niż w kalendarzu. Nie zawsze oznacza to problem. Jednak jeśli:

• ząbkowanie bardzo się opóźnia,
• pojawiają się tylko niektóre zęby,
• lub zęby wyglądają nietypowo,

– warto skonsultować się ze specjalistą. Opóźnienia mogą wynikać np. z niedoboru witaminy D3 albo zaburzeń gospodarki wapniowej.

Ząbkowanie to nie tylko pojawiające się ząbki. To także cały wachlarz objawów, które mogą zaskoczyć rodziców – od ślinienia się, przez rozdrażnienie, aż po gorączkę czy biegunkę. Część z nich to naturalna reakcja organizmu, ale są też takie, które warto skonsultować z lekarzem. Sprawdź, jakie objawy ząbkowania są typowe, a kiedy trzeba zachować czujność.

To pierwsze objawy ząbkowania, które pojawiają się u większości niemowląt i są naturalną częścią procesu wyrzynania się zębów:

• Ślinienie się – niemowlęta produkują więcej śliny, a ich układ nerwowo-mięśniowy nie jest jeszcze gotowy do jej skutecznego połykania. To zupełnie normalne nawet do 24. miesiąca życia.
• Drażliwość i płaczliwość – zaczerwienione dziąsła są obolałe, co powoduje dyskomfort, a czasem ból. Dziecko może częściej się denerwować lub budzić w nocy.
• Gryzienie różnych przedmiotów – smoczka, palców, gryzaków, zabawek. To sposób na przyniesienie sobie ulgi.
• Obrzęk i zaczerwienienie dziąseł – ząb toruje sobie drogę przez dziąsło, co może powodować jego stan zapalny, opuchnięcie, zaczerwienie i rozpulchnienie.

To najczęściej zgłaszane objawy ząbkowania u niemowląt – zazwyczaj nie wymagają interwencji medycznej.

Poza wyżej wymienionymi objawami u wielu maluchów możemy zaobserwować objawy ogólnoustrojowe, czyli takie, które wykraczają poza jamę ustną. Wśród najczęściej zgłaszanych przez rodziców są:

• podwyższona temperatura ciała (do 38°C).
• rozdrażnienie i trudności z zasypianiem.
• utrata apetytu.
• katar (zwykle krótki, trwający poniżej 10 dni), również bywa efektem podrażnienia błon śluzowych.
• wysypka na twarzy i ciele – nadmierne ślinienie może podrażniać skórę, szczególnie wokół ust, na policzkach, brzuszku czy plecach. Enzymy zawarte w ślinie wywołują krostki i zaczerwienienie.
• pocieranie policzków i ciągnięcie za uszy – często pojawia się przy wyrzynaniu zębów trzonowych.
• luźniejsze stolce.
• rzadziej: wymioty i biegunka. Silna biegunka lub wymioty nie są typowym objawem ząbkowania i zawsze wymagają konsultacji z lekarzem.

Nie każdy ząb wychodzi tak samo. Choć każde dziecko przechodzi ząbkowanie inaczej, są zęby, które najczęściej sprawiają więcej bólu i problemów – i to nie tylko maluchom, ale i rodzicom.

• Kły (trójki) – nazywane również zębami ocznymi. Wyrzynają się późno, zwykle między 16. a 23. miesiącem życia. Wyrzynanie się trójek uważane jest za najbardziej bolesne dla maluszka. Kły mają długie korzenie i często powodują: obrzęk dziąseł, zasinienia, ślinotok, drażliwość czy swędzenie dziąseł.
• Trzonowce (czyli czwórki i piątki) – to właśnie one są najczęściej wskazywane przez rodziców jako najbardziej bolesne. Dlaczego? Bo mają większą powierzchnię, szerokie korzenie i przebijają się przez większą część dziąsła. Dzieci często wtedy: śpią niespokojnie, są rozdrażnione, mają podwyższoną temperaturę. Wiele maluchów w tym okresie może pocierać się za policzki i łapać się za uszy.

Wyrzynanie się zęba to proces, który nie dzieje się z dnia na dzień. Od momentu, gdy ząb zaczyna być wyczuwalny pod dziąsłem, do chwili, kiedy cała korona przebije się na powierzchnię, mija średnio nawet około dwóch miesięcy.

Jednak najbardziej dokuczliwa część ząbkowania – ta, w której dziecko staje się marudne, ślini się bardziej niż zwykle, nie chce jeść i ma trudności ze snem – zazwyczaj trwa od 1 do 7 dni. To właśnie wtedy ząbek przeciska się przez dziąsło i wywołuje największy ból oraz stany zapalne.

Jeśli takie objawy utrzymują się dłużej niż tydzień bez poprawy, warto rozważyć, czy przyczyną nie jest coś innego niż ząbkowanie – na przykład infekcja wirusowa, zapalenie jamy ustnej lub inna dolegliwość.

Okres ząbkowania bardzo często nakłada się na moment, gdy dziecko traci odporność otrzymaną od mamy w czasie ciąży. Oznacza to, że niemowlę staje się bardziej podatne na infekcje wirusowe i bakteryjne – zwłaszcza między 4. a 12. miesiącem życia. Do tego dochodzi częste wkładanie rączek i przedmiotów do buzi, co zwiększa ryzyko zakażeń.

Dlatego objawy takie jak: kaszel, katar, biegunka, wymioty a nawet gorączka, nie zawsze są symptomem ząbkowania – mogą równie dobrze świadczyć o rozwijającej się infekcji.

Lekko podwyższona temperatura ciała (do 38°C) może być naturalnym efektem stanu zapalnego w dziąśle, przez które przebija się ząb. Gorączka przy ząbkowaniu najczęściej pojawia się właśnie w dniu wyrzynania się zęba i mija szybko – zazwyczaj w ciągu 1–2 dni.

Szczególnie niepokojąca jest temperatura ciała powyżej 38°C, która może świadczyć o pierwotnym opryszczkowym zapaleniu jamy ustnej, infekcji górnych dróg oddechowych czy obecności torbieli wyrzynającego się zęba, która uległa zropieniu. Dlatego obserwuj dziecko uważnie i nie wahaj się zasięgnąć porady lekarza, jeśli coś Cię niepokoi.

Nadmierne ślinienie może powodować kaszel przy ząbkowaniu, a ślina spływająca do gardła może drażnić drogi oddechowe. Katar przy ząbkowaniu również może się pojawić, ale zwykle jest lekki, przezroczysty i trwa krótko (do 10 dni).

Jeśli pojawi się gęsty katar, gorączka lub silny kaszel, lepiej wykluczyć infekcję górnych dróg oddechowych.

Wyrzynanie zębów mlecznych to fizjologiczny proces, ale jeśli zauważysz:

• gorączkę powyżej 38°C,
• biegunkę, która trwa dłużej niż 2 dni,
• wysypkę obejmującą całe ciało,
• brak apetytu utrzymujący się kilka dni,
• lub dziwne zmiany w jamie ustnej (torbiele, ropnie),

– nie czekaj. Skontaktuj się z lekarzem. Nie każde „ząbkowanie” to ząbkowanie – czasem objawy mogą przykrywać inne, poważniejsze infekcje.

Apteki i drogerie oferują szeroki wybór produktów na ząbkowanie – ale nie każdy jest bezpieczny. Oto, co naprawdę warto rozważyć:

Żele i maści na ząbkowanie (bez środków znieczulających)

Dobre preparaty na ząbkowanie zawierają:

• składniki roślinne: rumianek, prawoślaz, szałwia, aloes – łagodzą ból i zmniejszają stan zapalny,
• substancje przeciwbakteryjne: np. ksylitol, oktenidyna, chlorek cetylopirydyny (CPC),
• nawilżacze: gliceryna, pantenol, kwas hialuronowy – przyspieszają regenerację i chronią dziąsła przed otarciami.

Preparaty w sprayu i płynie

Działają podobnie jak żele – łagodzą, nawilżają, zmniejszają podrażnienie. Są wygodne do stosowania zwłaszcza u ruchliwych maluchów.

• Naszyjników z bursztynu – nie mają potwierdzonej skuteczności, a mogą być niebezpieczne (ryzyko uduszenia, połknięcia koralików).
• Gryzaków z płynem – mogą pęknąć i stanowić zagrożenie.
• Zbyt twardych lub zamrożonych przedmiotów – mogą uszkodzić dziąsła.

·        Nie zaleca się stosować żeli przeciwbólowych z lignokainą, benzokainą ani salicylanem choliny – te substancje mogą one wywołać działania niepożądane.

Pamiętaj, że pojawienie się pierwszych zębów mlecznych to także sygnał, by zacząć o nie dbać – już na tym etapie można zapobiegać próchnicy. Więcej na ten temat przeczytasz w naszym artykule o tym, jak zapobiegać próchnicy zębów mlecznych.